ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Το παρόν εγχειρίδιο αποτελεί μια συνοπτική εισαγωγή στην επιστήμη της ελληνικής επιγραφικής. Καταρχάς έχει έναν εκπαιδευτικό στόχο, να μυήσει τους φοιτητές των κλασικών σπουδών στην επιγραφική, η οποία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με κάθε κλάδο της αρχαιογνωσίας αλλά συχνά θεωρείται απροσπέλαστη, δυσνόητη και κτήμα μόνο των λίγων ειδικών. Απευθύνεται όμως παράλληλα και σε όποιον έχει επιστημονικό ενδιαφέρον να γνωρίσει τα βασικά χαρακτηριστικά της επιγραφικής ή να χρησιμοποιήσει το πρόσθετο υλικό που παρέχεται στην ηλεκτρονική έκδοση. Ως εισαγωγικό εγχειρίδιο δεν καλύπτει εξειδικευμένα θέματα και αναλύσεις, για τα οποία πρέπει να ανατρέξει κανείς σε ειδική βιβλιογραφία ανάλογα με την χρονική περίοδο και τη θεματική ενότητα, γι’ αυτό και δεν απευθύνεται πρωτίστως στον ειδικό επιστήμονα, ο οποίος είναι εξοικειωμένος με τα προβλήματα και τις βιβλιογραφικές αναζητήσεις της επιγραφικής επιστήμης.

Νέα ευρήματα και διαφορετικές μεθοδολογικές προσεγγίσεις του επιγραφικού υλικού καθιστούν απαραίτητη μια εισαγωγή η οποία να μπορεί να παρακολουθεί τις εξελίξεις, καθώς τα αντίστοιχα εισαγωγικά εγχειρίδια στα ελληνικά έχουν εκδοθεί αρκετές δεκαετίες πριν. Οι παλαιότερες εισαγωγές, άλλες εκτενέστερες άλλες συντομότερες, προσφέρουν αξιόλογες πληροφορίες, ώστε να μπορεί ο σημερινός μελετητής να αντιληφθεί την εξέλιξη στον τρόπο πρόσληψης της επιγραφικής επιστήμης, όπως αυτές των: Α. Σ. Αρβανιτόπουλου (1937-1939), Α. Α. Παπαγιαννόπουλου-Παλαιού (1950), Χ. Πέτρου-Μεσογείτη (1961), Μ. Ανδρόνικου (οι πανεπιστημιακές σημειώσεις το 1974), Ν. Μ. Κοντολέοντος (οι πανεπιστημιακές σημειώσεις το 1974-75) και Γ. Α. Πίκουλα (2006, 63-88 σύντομο κεφάλαιο για την επιγραφική). Επίσης, έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά οι ξενόγλωσσες εισαγωγές των: G. Klaffenbach (1982, επανέκδοση: 1989 και 2003), M. Guarducci (2008), A. G. Woodhead (2009), L. Robert (1981, 17-66 σύντομο κεφάλαιο για την Επιγραφική), G. Petzl (2001, 74-85 σύντομο κεφάλαιο για την Επιγραφική), W. Eck (2001, 104-125 σύντομο κεφάλαιο για τη Λατινική Επιγραφική) και A. Wilhelm (2005). Από τα ξενόγλωσσα εγχειρίδια επιγραφικής που δεν έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά, αξίζουν αναφοράς η πρώτη εισαγωγή, γραμμένη σχεδόν στις απαρχές της επιστήμης της Επιγραφικής, του W. Larfeld (1914), η αναλυτική εισαγωγή του B. H. McLean (2002), η οποία εξετάζει τις επιγραφές από την ελληνιστική περίοδο μέχρι τη βασιλεία του Μ. Κωνσταντίνου, και οι εισαγωγές στη λατινική επιγραφική και στις επιγραφές της ρωμαϊκής περιόδου του L. Keppie (1991) και της A. E. Cooley (2012), όπου υπάρχουν χρήσιμα στοιχεία για την επιστήμη της επιγραφικής γενικότερα.

Στο εγχειρίδιο αυτό παρουσιάζονται με συνοπτικό τρόπο τα βασικά ζητήματα της επιγραφικής με στόχο να κατανοήσει ο αναγνώστης τόσο σε θεωρητικό επίπεδο το αντικείμενο της επιστήμης όσο και σε πρακτικό επίπεδο όλα τα στάδια, από την αναζήτηση, την εύρεση, την αποτύπωση μέχρι τη μελέτη και την έκδοση του κειμένου μιας επιγραφής. Ουσιαστικά, πρόκειται για μια χρηστική και συντομευμένη μορφή της εμπλουτισμένης ηλεκτρονικής έκδοσης στον ιστότοπο ΘΕΤΙΜΑ του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας[1], η οποία θα μπορεί να ανανεώνεται συνεχώς με πρόσθετο υλικό, κείμενα αρχαίων ελληνικών επιγραφών, λογοτεχνικές μαρτυρίες, επεξηγηματικούς πίνακες, φωτογραφίες και σχέδια, βίντεο, ηλεκτρονικές βάσεις δεδομένων και νέα βιβλιογραφία. Η μοναδική αυτή ηλεκτρονική έκδοση ενός επιγραφικού εισαγωγικού εγχειριδίου προσφέρει άμεση και ελεύθερη πρόσβαση σε ποικίλο επιγραφικό υλικό που καθιστά περισσότερο εύληπτα τα χαρακτηριστικά, τη μέθοδο και το περιεχόμενο της επιγραφικής επιστήμης. Παράλληλα, δίνει τη μοναδική δυνατότητα ανανέωσης και προσθήκης επιγραφικού υλικού με βάση τα νέα αρχαιολογικά και επιγραφικά ευρήματα και τις επιστημονικές ερμηνείες τους και επιτρέπει στον αναγνώστη να παρακολουθεί τις εξελίξεις, τα νέα ευρήματα, τις διαδικτυακές βάσεις δεδομένων και τις επιγραφικές εκδόσεις.

Λόγω της ιδιαιτερότητας της Επιγραφικής και της έλλειψης κάποιας αντίστοιχης προσπάθειας, το παρόν εγχειρίδιο εντάχθηκε στο επιγραφικό πρόγραμμα του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας, το οποίο αποτελεί μέρος της Πράξης 84 του ΕΣΠΑ «Διάλεκτοι της Αρχαίας Ελληνικής με κομβική ιστορική σημασία για τη συνέχεια της ελληνικής γλώσσας και πολιτισμικής παράδοσης – Έργο τεκμηρίωσης για την ενίσχυση των προγραμμάτων σπουδών των Τμημάτων Φιλολογίας των ΑΕΙ»[2]. Εκτός από τις επιστημονικές εκδόσεις[3] και τα συνέδρια που απευθύνονται κυρίως στο εξειδικευμένο επιστημονικό κοινό, το επιγραφικό τμήμα αυτού του προγράμματος θέτει ως εκπαιδευτικό στόχο και την παρουσίαση της επιστήμης της Επιγραφικής και της αξιοποίησης των επιγραφών στις διάφορες εκπαιδευτικές βαθμίδες, μέσα από την ηλεκτρονική βάση της έκδοσης επιγραφών από τη Βόρεια Πιερία και από άλλες περιοχές του ελληνικού κόσμου. Επίσης, η διοργάνωση της επιγραφικής έκθεσης «Γράμματα από το ‘Υπόγειο’. Γραφή στη Μεθώνη Πιερίας. Ύστερος 8ος – πρώιμος 7ος αιώνας π. Χ.» στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης και ο εκπαιδευτικός φάκελος[4] για μαθητές δημοτικού και γυμνασίου, καθώς και τα βιωματικά επιγραφικά εργαστήρια και οι επισκέψεις και ξεναγήσεις εκπαιδευτικών, μαθητών και φοιτητών αποτελούν προσπάθειες για τη γνωριμία με την επιγραφική και τα επιγραφικά ευρήματα. Το παρόν εγχειρίδιο, στην έντυπη και ηλεκτρονική μορφή του, αποτελεί μέρος αυτής της εκπαιδευτικής διαδικασίας μύησης στον αρχαίο «πολιτισμό της επιγραφικής».

Για την κάθε είδους υποστήριξη και ενθάρρυνση οφείλουμε ευγνωμοσύνη στον Αντώνη Ρεγκάκο, Ακαδημαϊκό, Καθηγητή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Διευθυντή του Τμήματος Γλωσσολογίας του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας και Επιστημονικό Υπεύθυνο του Προγράμματος, και στον Γιάννη Καζάζη, Ομότιμο Καθηγητή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και Πρόεδρο του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας. Θερμότατες ευχαριστίες οφείλουμε επίσης και προς τις Μαρία Αραποπούλου και Κατερίνα Ζιάννα του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας, για την προθυμία και την αποτελεσματικότητά τους.